Í öðru lagi. Viðskiptabannið miðar að því að knýja stjórnvöld í Írak til samstarfs um afvopnun sem er hluti friðarsamkomulagsins sem gert var að loknum Flóabardaga. Til þessa hefur Saddam Hussein neitað að verða við þessum skilmálum undanbragðalaust. Öryggisráðið ákvað þegar árið 1991 að gera sérstakar ráðstafanir til að heimila einstökum ríkjum tímabundið að kaupa olíu af Írak. Heimild þessi var áréttuð árið 1995 og ákveðið að Írakar mættu selja olíu fyrir allt að einum milljarði Bandaríkjadala á 90 daga tímabili í senn og nota ágóðann til kaupa á vörum í mannúðarskyni. Þessu boði höfnuðu Írakar fyrst um sinn. Náðust samningar fyrst um framkvæmd þessarar heimildar árið 1996 og hófust flutningar á matvælum til Íraks 20. mars 1997.

Að frumkvæði Sameinuðu þjóðanna var einnig komið á fót sérstakri samstarfsáætlun sérstofnana þeirra um mannúðaraðstoð við Írak. Starfsemi þessara stofnana spannar fjölmörg svið, m.a. fæðuöflun, landbúnað, vatnsveitu, heilbrigðismál, menntun og samgöngubætur. Þrátt fyrir góða viðleitni fer fjarri að ástandið í landinu sé viðunandi. Öllum þeim stofnunum sem koma við sögu ber saman um að næringarþörf almennings í Írak sé hvergi nærri fullnægt og bitni það ekki síst á heilbrigði barna undir fimm ára aldri. Þessar upplýsingar koma fram í skýrslu aðalframkvæmdastjóra Sameinuðu þjóðanna sem kynnt var öryggisráðinu í byrjun þessarar viku, og þar eru gerðar tillögur um að efla hjálparstarfið í samstarfi við stjórnvöld í Írak en einmitt þar hefur hnífurinn staðið í kúnni.

Sameinuðu þjóðunum er vandi á höndum að þræða öngstigi milli refsiaðgerða annars vegar og mannúðaraðstoðar hins vegar. Það væri alrangt að gefa í skyn að stofnunin sé á einhvern hátt ábyrg fyrir því alvarlega ástandi sem nú ríkir í landinu. Sannleikurinn er sá að stjórnvöld í Bagdad bera fulla ábyrgð á því hvernig komið er.

Í þriðja lagi. Alþjóðaráð Rauða krossins hefur það hlutverk að fylgjast með framkvæmd Genfarsamninganna. Það hefur ekki látið fara frá sér neinar yfirlýsingar um að Sameinuðu þjóðirnar hafi gerst brotlegar við samningana um beitingu viðskiptabannsins. Íslensk stjórnvöld eru þeirrar skoðunar að aflétta beri viðskiptabanni Sameinuðu þjóðanna á Írak jafnskjótt og aðstæður leyfa. Þær aðstæður virðast þó enn ekki í sjónmáli, því miður. Uns það verður er rökrétt að menn velti því fyrir sér hvort það þjóni málstað mannúðar og mannréttinda að aflétta refsiaðgerðum án þess að stjórnvöld í Bagdad sem sannanlega hafa beitt sinnepsgasi gegn eigin þegnum geri grein fyrir umfangsmiklum viðbúnaði sínum til lífefnahernaðar. Spyrja mætti enn fremur hvort líklegt sé að aflétting viðskiptabanns mundi hafa tilætluð áhrif í landi þar sem stjórnvöld hafa eytt meira en milljarði Bandaríkjadala til hallarbygginga yfir yfirstétt landsins á sama tíma og almenningur býr við sult og seyru.

Að því er varðar síðustu spurninguna vil ég taka fram eftirfarandi. Íslenska þjóðin tekur ekki þátt í árásum á grundvallarréttindi Íraka eða annarra þjóða. Íslendingar taka aftur á móti þátt í starfi Sameinuðu þjóðanna að tryggja frið og öryggi í heiminum. Íraksstjórn hefur, eins og flestum er kunnugt, haldið uppi árásarstefnu, gert innrás í nágrannaríki og brotið mannréttindi þegna landsins. Í þessu samhengi má minna á skýrslu sérstaks eftirlitsfulltrúa Sameinuðu þjóðanna, Max van der Stoel, um mannréttindaástandið í Írak þar sem felldur er þungur áfellisdómur yfir stjórnvöldum í Írak vegna gróflegra mannréttindabrota þeirra, þar á meðal aftökum án dóms og laga og pyndingum á föngum. Þessu ófremdarástandi vilja íslensk stjórnvöld taka þátt í að breyta.